Ομιλία του Στρατηγού Γιάννη Παπαπαναγιώτου, στα εγκαίνια της αναμνηστικής προτομής του πατέρα του Σταύρου Ι. Παπαπαναγιώτου εκτελεσθέντος από τα Ιταλικά Στρατεύματα κατοχής την 23-9-1942 στην περιοχή Σκληθριώτικα Αμπέλια.

Αγαπητοί Συγγενείς, Συγχωριανοί, φίλοι της οικογενείας. Η σημερινή συγκέντρωση δεν αφορά ένα κοντινό κοινωνικό γεγονός. Αναφέρεται σε ένα μεμακρυσμένο συμβάν, που συνέβη τον Σεπτέμβριο του 1942, δηλαδή 52 χρόνια από σήμερα. Είναι φυσικό λοιπόν η λήθη να έχει σκεπάσει αρκετές χρήσιμες πληροφορίες, αφού άλλωστε οι μεγαλύτεροι σε ηλικία που θα μπορούσαν να περιγράψουν με ακρίβεια τα γεγονότα δεν βρίσκονται στη ζωή.

Εγώ το 1942 ήμουν 14 ετών μαζί δε με τους συγχωριανούς μου και συνομηλίκους μου Γιώργο Πουρνάρα και Ηλία Κασβή φοιτούσαμε στο Γυμνάσιο Αμφικλείας, σε κοινή συστέγαση. Εκεί λοιπόν μια ημέρα είδα να έρχεται με το μουλάρι της οικογενείας μου, το Μάρκο, για να φέρει τρόφιμα, μια εβδομάδα καθυστερημένα, όχι ο πατέρας μου, αλλά ένας συγγενής μου από την Καλοσκοπή, ο Κώστας Τσίγας. Έμαθα λοιπόν ότι ο πατέρας μου, ο Σταύρος Παπαπαναγιώτου είχε εκτελεσθεί από τους Ιταλούς στη θέση Σκληθριώτικα αμπέλια. Ξεκίνησα και ήλθα πεζοπορώντας στο χωριό. Βρήκα τη μάνα μου, τη γιαγιά μου τη γερο-Κατερίνη, τα αδέλφια μου. Όλοι στο πένθος. Συγχρόνως είχαν καταφθάσει για συμπαράσταση οι συγγενείς από τον Μπράλο, το Γαρδικάκι, την Καλοσκοπή και τον Αποστολιά. Η μάνα μου δεν με κράτησε στο χωριό, αλλά την επόμενη με ξανάστειλε στο Δαδί. Και έρχομαι τώρα στα γεγονότα, όσα εγώ, λόγω ηλικίας κατάφερα να συγκρατήσω. Στο Σκαμνό υπήρχε τμήμα της Ιταλικής Αστυνομίας (καραμπινιερίας). Ο επικεφαλής της Αστυνομίας ειδοποιούσε τους προέδρους των κοινοτήτων να του προσκομίζουν τρόφιμα (πατάτες, φασόλια, κρεμμύδια κλπ) Τέτοιο μήνυμα πήρε και ο πρόεδρος της κοινότητας Οινοχωρίου και πατέρας μου. Συνδύασε λοιπόν την παράδοση των τροφίμων στην καραμπινιερία με ένα ταξίδι στα χωριά της Λαμίας. Η μητέρα μου είπε ότι σχεδίαζε να αγοράσει ένα κτήμα και αυτός ήτο ένας από τους σκοπούς του ταξιδιού, το οποίο μάλιστα είχε συμφωνήσει. Στην περιοχή η κατάσταση ηλέγχετο από την Ελληνική χωροφυλακή, την ιταλική Καραμπινιερία και αποσπάσματα του Ιταλικού Στρατού. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο να βλέπουμε Ιταλούς στο χωριό ως επισκέπτες, για συλλογή τροφίμων, ενδεχομένως και πληροφοριών. Ενθυμούμαι επίσης μια επίσκεψη Ιταλικού αποσπάσματος το οποίο αφού συγκέντρωσε όλους τους κατοίκους του χωριού στο Σχολείο, έβγαλε έξω για εκφοβισμό δυο χωριανούς και αφού τους ξεγύμνωσε, άρχισε να τους χτυπά με ραβδισμούς προς εκφοβισμό όλων των παρισταμένων χωριανών, προκειμένου να παραδώσουν τα όπλα που ενδεχομένως είχαν κρυμμένα. Διερμηνέας ήτο ο παπάς της Παύλιανης ¨Παπασαντάς¨ όργανο των Ιταλών κατακτητών και κατά την άποψή μου προδότης. Η έλλειψη τροφίμων, ιδία τον Χειμώνα του 1942 έφερε σαν επακόλουθο την ληστεία, τη ζωοκλοπή και διαφόρους μικρούς ή μεγάλους εκβιασμούς προς τους έχοντας νοικοκυραίους. Στην περιοχή δρούσαν διάφορες ομάδες κλεπτών-ληστών που εν πολλοίς, τις δραστηριοποιούσε η ανάγκη επιβίωσης αυτών και των οικογενειών των ή διάφορα ποινικά αδικήματα. Τέτοιες ομάδες υπήρχαν σε όλα τα γειτονικά χωριά και πλεόναζαν στο χωριό μας. Όταν επενέβαινε βάσει καταγγελιών η αστυνομία τα μέλη των ομάδων φυγοδικούσαν, ενώ συγχρόνως για επιβίωση αυτών και των οικογενειών των, προέβαιναν σε εκβιασμούς και ληστείες. Αναφέρονται ακόμη και μεμονωμένα εγκλήματα, μέχρι και αφανισμού οικογενειών. Η Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση προκειμένου να συλλέγει έγκαιρες πληροφορίες, για λόγους ασφαλείας της, κατέστρωσε διάφορα σχέδια, όπως τη συγκρότηση φιλοϊταλικής λεγεώνας, από Έλληνες φυγόδικους, στην ουσία πληροφοριοδότες. Προς τούτο καθιέρωσε τη μέθοδο της αμνηστίας των φυγοδίκων, της κατάταξής των στην Ιταλική φιλοϊταλική λεγεώνα με σκοπό την παροχή πληροφοριών εκ μέρους των, σχετικά με την δράση ανταρτικών ομάδων και τον τρόπο τροφοδοσίας των. Το αντάλλαγμα ήτο η αμνήστευση και η παροχή τροφίμων. Την εποχή αυτή στη θέση Ρικά της Γκιώνας οι φυγόδικοι Καραλίβανος και Τζιβάρας με την παρέα τους αιφνιδίασαν ένα Ιταλικό απόσπασμα το οποίο και εξολόθρευσαν. Υποθέτω ότι αυτό απετέλεσε την έναρξη σοβαρών αντιποίνων του Ιταλικού Στρατού Κατοχής. Φαίνεται ότι τότε υπήρξε η απόφαση των κατακτητών Ιταλών, εκτέλεσης των προέδρων των κοινοτήτων της περιοχής, για λόγους εκφοβισμού και αποδυνάμωσης της διαφαινόμενης έναρξης αντίστασης κατά των κατακτητών. Προς τούτο απεστάλη Ιταλικό στρατιωτικό απόσπασμα από τη Λαμία, συνοδευόμενο από τμήμα χωροφυλακής, με την εντολή να εκτελέσει τους προέδρους των κοινοτήτων της περιοχής. Το απόσπασμα αναζήτησε τους προέδρους των κοινοτήτων Σκλήθρου, Πανουργιά, Καλοσκοπής και Οινοχωρίου. Στην κοινότητα Πανουργιά εξετέλεσε τον Παπαντώνη πρόεδρο της κοινότητος. Στην Καλοσκοπή και το Σκλήθρο δεν βρήκε τους προέδρους και έκαψε τα σπίτια. Στο Οινοχώρι επειδή έλειπε ο πρόεδρος και πατέρας μου έβαλε φωτιά στο σπίτι το οποίο εχωρίζετο με μεσότοιχο από το παπαδοκωστεϊκο. Προηγουμένως οι Ιταλοί έκαναν έρευνα και πήραν ότι χρήσιμο υπήρχε από τις προίκες των κοριτσιών και των δύο σπιτιών. Με την αναχώρηση, με φορτωμένα στα υποζύγια τα πράγματα που αφήρεσαν, παρέλαβαν ως συνοδούς δύο χωριανούς τον Θανάση Παπαυγέρη και τον Αλέκο Ανδριόπουλο. Ακολούθησαν το δρομολόγιο Οινοχώρι, Σκληθριώτικα Αμπέλια, Oίτη με κατεύθυνση τη Λαμία. Με αντίθετη κατεύθυνση την ώρα αυτή ανέβαινε ο πατέρας. Τον συνάντησαν ακριβώς λίγα μέτρα πιο κάτω από τη θέση του μνημείου. Κανένας από τους επιζώντες δεν γνωρίζει πως και γιατί σταμάτησαν ένα άγνωστο πεζοπόρο. Οι δύο συνοδοί Οινοχωρίτες έφυγαν από τη ζωή χωρίς να αναφέρουν τα διαδραματισθέντα. Εδώ δημιουργούνται πολλά ερωτήματα. Γιατί σταμάτησαν ένα πεζοπόρο; Στο χωριό ζητούσαν συγκεκριμένο πρόσωπο, κανένα άλλο χωριανό δεν πειράξανε, ούτε ανακρίνανε. Τον ανεγνώρισαν και ποιος πιστοποίησε ότι αυτό το συγκεκριμένο άτομο ήτο ο πρόεδρος; Το ομολόγησε ο ίδιος και γιατί; Οι συνοδοί εφοβήθησαν για τη δική τους τύχη και πιστοποίησαν ή υπέδειξαν την παρουσία του προέδρου; Γενικώς, σύμφωνα με τα ισχύοντα από το διεθνές δίκαιο περί πολέμου, τα τακτικά στρατεύματα κατά κανόνα ουδέποτε εκτελούν, χωρίς να έχουν στα χέρια τους διαταγή ή καταδικαστική απόφαση Στρατοδικείου. Αιωρείται η πληροφορία – φήμη ότι προ της εκτέλεσης τηρήθηκαν οι νόμιμες διαδικασίες, δηλαδή ανάγνωση της καταδικαστικής απόφασης ενώπιον παρατεταγμένου στρατιωτικού τμήματος, δέσιμο των οφθαλμών, εκτέλεση, χαριστική βολή από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος. Το ίδιο απόγευμα στο χωριό υπήρξε η μεγίστη δυνατή κινητοποίηση με επικεφαλής τον Παπαριστείδη, προκειμένου να περισώσουν τμήμα του σπιτιού μαζί με τα υπάρχοντα του το οποίο και κατάφεραν. Τον εκτελεσθέντα οι χωριανοί τον μετέφεραν στην Παναγία, όπου τον ενέδυσαν και τον τοποθέτησαν εντός αυτοσχεδίου φερέτρου. Την επομένη 24 – 3 – 42 έγινε η κηδεία και η ταφή ενώπιον όλων των συγγενών και χωριανών. Τώρα αρχηγός της οικογενείας έγινε η μητέρα Αγγελική – Σταύραινα και η επόμενη ενέργεια ήτο να μεταφερθούμε στο προικώο σπίτι της μητέρας μου, το επονομαζόμενο καλογαιρέϊκο. Εκεί μείναμε μέχρι που κάποια στιγμή σε μιά εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών κάψανε και το καλογαιρέϊκο και τότε αναγκασθήκαμε να γυρίσουμε στο παλιό, το καμένο του οποίου τη σκεπή του μπαλκονιού την επισκευάσαμε με πάτερα και κεραμίδια τα οποία εγώ ο μικρός τότε Γιάννης, ο 15χρονος είχα ξυλεύσει στο δάσος και τα είχα μεταφέρει με τη βοήθεια των αδελφών μου και συνομηλίκων του χωριού. Συγκεκριμένα για τα κεραμίδια της σκεπής εργάσθηκα στο κεραμιδαριό του πρωτοεξαδέλφου μου Δημήτρη Κασβή που το είχε στήσει στο ιδιόκτητο κτήμα στη θέση περιβόλια και στο οποίο είχε παραχωρήσει και η μητέρα μου το δικό μας γειτονικό κτήμα. Να μου επιτρέψετε εδώ να κάνω μια διαπίστωση. Όλα εμείς τα παιδιά της Ιταλογερμανικής κατοχής κουβαλάμε απωθημένα και αναμνήσεις που ενδεχομένως να αποτελούν για τους νέους της εποχής μας παραδείγματα προς αποφυγήν ή προς εκτέλεσιν. Ένα είναι γεγονός, ότι αυτή η περίοδος της Ιταλογερμανικής κατοχής ήτο σκοτεινή, επικίνδυνη και επόδεινη και κανείς δεν ήξερε από που να φυλαχθεί. Τελειώνω. Ζητώ συγνώμη αν σας κούρασα, προσωπικά πιστεύω ότι για το μελλοντικό, ιστορικό του χωριού, ίσως μερικά από αυτά να είναι χρήσιμα. Θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς όλους τους χωριανούς που βοήθησαν στην κατάσβεση του σπιτιού και στην παροχή βοηθείας προς την οικογένεια και ιδιαιτέρως τον πρωτοξάδελφο του πατέρα μου Παπαριστείδη. Επίσης, τα αδέλφια του πατέρα μου, Ηρακλή, πάτερ Παναγιώτη, Χρυσάφω, Αλεξάνδρα, Ασήμω, τον μπάρμπα Σταμάτη Κοπελιά και τον Τόλια Αποστολόπουλο σύζυγο της ξαδέλφης μου Παναγιώτας Ντάου, τα ξαδέλφια μου Δημήτρη Κασβή, Γιαννίτσα Ρούλια, Παναγιώτα Αποστολοπούλου, Θανάση, Γιώργο, Αφροδίτη και Παναγιού Πουρνάρα, τον πρωτοεξάδελφο Γιώργο Παπαπαναγιώτου και τη σύζυγό του Παναγιού από την Αποστολιά. Τις γιαγιάδες μου Γεροκατερίνη και Γεροπουρνάραινα που στάθηκαν στυλοβάτες στις οικογένειές τους και βοήθησαν για την επιβίωση των ορφανών. Τους συγγενείς Ροπαίους από το Γαρδίκι, Νταέους, Τσιτσέους και Αλμπουραίους από τον Μπράλο, τις οικογένειες Τσίγα και Παπαμέλτο από την Καλοσκοπή. Επίσης, τον οδοντίατρο ξάδερφό μου Γιάννη Παπαπαναγιώτου και την σύζυγό του Ασημούλα. Ιδιαιτέρα μνεία επιθυμώ να κάνω στους θείους μου Ηρακλή και πάτερ Παναγιώτη που μας εβοήθησαν ποικιλοτρόπως και ανιδιοτελώς στις δύσκολες στιγμές. Η ανέλιξη της οικογενείας μου και εμού προσωπικώς οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτούς. Σας κούρασα λιγάκι, αλλά θεώρησα καθήκον μου να τα πώ όλα, ως μία δικαίωση για τον αδικοσκοτωμένο πατέρα μου και παρακαλώ την επιείκειά σας αν ξέχασα ή παρέλειψα να αναφέρω κάτι και να ευχαριστήσω όλους όσους συμπαραστάθηκαν τις δύσκολες εκείνες ώρες. Σας ευχαριστώ όλους σας για την παρουσία σας στην σημερινή εκδήλωση.

Ομιλία του Σταύρου Ι. Παπαπαναγιώτου στα εγκαίνια της αναμνηστικής προτομής του παππού του Σταύρου Ι. Παπαπαναγιώτου εκτελεσθέντος από τα Ιταλικά Στρατεύματα κατοχής την 23-9-1942 στην περιοχή Σκληθριώτικα Αμπέλια.

Ο παππούς μας Σταύρος Ι. Παπαπαναγιώτου,  ο Μπαρμπα Σταύρος  γεννήθηκε  στο Οινοχώρι Φωκίδος το έτος 1897.   Ίσως και η χρονολογία γεννήσεώς του να είχε σημαδέψει την ζωή του, όπως τελικά αποδείχτηκε .

Καλός χριστιανός, καλός πατριώτης, και καλός στρατιώτης.  Ποτέ δεν απαρνήθηκε το δρόμο της αρετής και του χρέους.  Παλληκάρι στην ψυχή και στην θωριά.

Στεριώνει μία ζηλευτή φαμίλια.  Πρώτος μεταξύ των πρώτων με μία αρχοντική προσωπικότητα.  Δίνει το χέρι σε όλους τους αναξιοπαθούντες.  Μπροστάρης σε όλες κοινωνικές και κοινοτικές ανάγκες του τόπου του.

Σήμερα όλοι εμείς οι απόγονοί του επιλέξαμε το μέρος αυτό που έπεσε χτυπημένος από τα βόλια των Ιταλών κατακτητών και στήσαμε αυτή την αναμνηστική στήλη εις αιωνίαν μνήμη του, για να υπενθυμίζει στους περαστικούς και στους απογόνους του τον άδικο χαμό του και την θυσία του.

Ο παππούς μας επέστρεφε ανύποπτος στο χωριό χωρίς να γνωρίζει τίποτε από τα συμβάντα, όπου οι Ιταλοί συνοδευόμενοι από Τμήμα Χωροφυλακής είχαν πυρπολήσει νωρίτερα το σπίτι του. 

Όλοι εμείς οι απόγονοί σου και οι συγγενείς εξ ονόματος των οποίων σου απευθύνω τα λόγια αυτά είμεθα υπερήφανοι για σένα και εις αιώνια μνήμην σου καταθέτω το δάφνινο αυτό στεφάνι.

Τελειώνοντας θα ήθελα να αφιερώσω τρεις στίχους απο το ποίημα  -πεζογράφημα του Κώστα Κρυστάλλη  με τίτλο  Στὸ Σταυραητό στον παππού μας :

Παρακαλῶ σε, σταυραητέ, γιὰ χαμηλώσου ὀλίγο
καὶ δῶσ᾿ μου τὲς φτεροῦγες σου καὶ πάρε με μαζί σου,
πάρε με ἀπάνου στὰ βουνά, τὶ θὰ μὲ φάῃ ὁ κάμπος!