«Τα από των Ηρακλειδών καθόδου πραχθέντα συναξάμενοι, ταύτην αρχήν εποιήσαντο της Ιστορίας»

Διόδωρος ο Σικελιώτης (80-21 πΧ), αρχαίος ιστορικός

Κατά τους Προϊστορικούς χρόνους, στον Ελλαδικό χώρο εγκαταστάθηκαν φύλα διαφόρων προελεύσεων. οι Αχαιοί, οι Μινύες, οι Λαπίθες, οι Άβαντες δεν επέζησαν. Από τα φύλα όμως που επιβίωσαν, αξιότερα μνείας είναι οι Αιτωλοί, οι Αρκάδες, οι Βοιωτοί, οι Λοκροί, οι Θεσπρωτοί, οι Μακεδνοί ή Μακεδόνες, οι Πελασγοί…Φαίνεται πως κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, τοπικοί πόλεμοι, ακραία φυσικά φαινόμενα, όπως η θεομηνία ξηρασίας (Fernand Braudel) βρίσκονται στα πιθανά αίτια μετακίνησης των πληθυσμών.

Στα Στερεοελλαδίτικα φύλα της εποχής του Χαλκού ή αλλιώς Χαλκοκρατίας (3000-1100 πΧ) ανήκουν οι Δρύοπες και οι Δωριείς. Ίσως περί το 1300 πΧ, Μακεδνοί κατερχόμενοι από τη Πίνδο προς τη κεντρική Ελλάδα αποτέλεσαν το πυρήνα των Δωριέων, ποιμενικού λαού εφοδιασμένων με όπλα σιδηρά «Ποιμενικόν και πολυπλάνητον έθνος», κατά τον Ηρόδοτο. Στο βραχώδες κατώφλι του ιερού του Απόλλωνα, η Δωρίδα (γη Δωριέων) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Ενώ οι Δρύοπες εξαναγκάζονται να μεταναστεύσουν οργανωμένα σε νέες εστίες, όπου θα ιδρύσουν αξιόλογες πόλεις. Τιμούν όμως πάντα τη Μητέρα γη τους, όπως στην Ασίνη της Πελοποννήσου, όπου κάθε έτος τελούσαν μεγάλη γιορτή, τη «Δρυοπία», προς τιμήν της μητρόπολης τους (Παυσανίας, «Μεσσηνιακά»). Με την έλευση Δωριέων και Ηρακλειδών, η Δρυοπίδα μετονομάζεται σε Δωρίδα. Επειδή μάλιστα η πεδιάδα αυτή διαρρέεται από δυο ποταμούς, τον Πίνδο ή Κανιανίτη και τον Αποστολιά, ονομάζεται και κοιλάδα των Δωριέων. Έτσι λοιπόν, παραδόσεις που επέζησαν και μας μεταφέρονται από τον Πίνδαρο, τον Ηρόδοτο και άλλους αρχαίους συγγραφείς θέλουν για προγόνους τους τους Μακεδνούς της Πίνδου.

Η θέση των πόλεων που συνιστούσαν τη Δωρική Τετράπολη, Πεντάπολη ή Εξάπολη (ο αριθμός τους διαφέρει ανάλογα με τις ιστορικές απόψεις) παραμένει ένας ενδιαφέρων γρίφος, ωστόσο οι αρχαίες αναφορές δεν είναι φειδωλές. Το «Κοινόν των Δωριέων» ,με τις πόλεις να γειτνιάζουν, μνημονεύεται από το Στράβωνα. Ενώ, ο Ηρόδοτος ( Β.1 κεφ. 56) πληροφορεί : «Οι Δωριείς μετακινούνταν συνεχώς. Η πατρίδα τους κατά τη βασιλεία του Δευκαλίωνα, ήταν η Φθιώτιδα και κατά τη βασιλεία του Δώρου, γιού του Έλληνα, η χώρα που είναι γνωστή Ιστιαιώτιδα κοντά στην Όσσα και τον Όλυμπο. Όταν τους εκδίωξαν από εκεί οι Καδμείοι, εγκαταστάθηκαν στη Πίνδο και ονομάστηκαν έθνος Μακεδνόν. Από εκεί, μετοίκησαν στη χώρα των Δρυόπων και τελικά στη Πελοπόννησο, όπου έλαβαν το τωρινό τους όνομα Δωριείς». Αναζητώντας καλύτερη τύχη θα εγκαταλείψουν τη Δωρίδα για να εγκατασταθούν στη Πελοπόννησο (Ηλεία, Αχαΐα, Μεσσήνη) και αργότερα στη Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στα ΒΔ παράλια της Μικράς Ασίας, από τη Σμύρνη ως τη Προποντίδα.

Στη περίοδο αυτή, το Ελληνικό στοιχείο σφυρηλατεί συνεκτικούς δεσμούς ,δημιουργείται η Πανελλήνια λατρεία θεών, επικρατούν κοινές δοξασίες, εγκαινιάζονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ιδρύονται αμφικτυονίες, καθιερώνεται η πανελλήνια συνείδηση. Αργότερα, με τη πιθανή υποστήριξη του Φιλίππου της Μακεδονίας, η Δωρίδα επεκτάθηκε παίρνοντας στην επικράτεια της τις Φωκικές πόλεις Δρυμαία, Λίλαια (σημερινή Αγόριανη), Τιθρώνιο, Λοκρική Τάφρη.

Στις μέρες μας, αρχαία δωρικά ερείπια βρίσκονται στις περιοχές των Καστελλίων, της Γραβιάς, του Οινοχωρίου. Ο Δημήτρης Χαλατσάς, ιστορικός-ερευνητής, σημειώνει : «Το Οινοχώρι, κτισμένο σε υψόμετρο 900 μ., φέρει σε έναν από τους λόφους, ένα οχυρό που έπρεπε να καταλαμβάνει μια έκταση αρκετά μεγάλη, κρίνοντας από τα ερείπια.[…]. Προβάλλουν δυο πύργοι, με πλευρές 6μ. ο καθένας και στις γωνίες φέρουν εγκοπές. Τα ορατά ερείπια του περιβόλου εκτείνονται σε μήκος 70μ .Στο εσωτερικό αυτών των οχυρών διακρίνουμε και ίχνη κτισμάτων».

«Παρά την είσοδον του χωρίου[…]παρά την θέσιν Αγία Παρασκευή[…]είναι κατεσπαρμένα άπειρα θραύσματα κεράμων και αγγείων μελανόμορφων και ερυθρόμορφων τορνευτών.[…]. Ενταύθα, ανεκαλύψαμεν επιτύμβιον στήλην :

ΕΠΙΦΑΝΕΙ
ΛΑΥΣΙΑ
ΑΝΔΡΙ ΑΓΑΘΩ
Η επιγραφή αυτή ενέχει μεγίστην σπουδαιότητα, διότι φέρει το αθησαύριστο όνομα Λαυσίας».
(Τσακρής Παναγιώτης ,καθηγητής αρχαιολογίας, «Η Αρχαία Δωρίς - Η Μητρόπολις των Δωριέων»).

Στο νότιο άκρο του γήλοφου, υπάρχουν και ερείπια, προφανώς παλαιοχριστιανικού ναού, του οποίου το κατά τη παράδοση όνομα είναι, όπως και όλου του γήλοφου, Αγία Παρασκευή. Ο εντός των τειχών χώρος, διάσπαρτος από θραύσματα ειδωλίων, πήλινων αγγείων, οικιακών σκευών (λυχνίες, νομίσματα Οιταίων, Αιτωλών, Αχαιών, Φθιωτών, Μαλλιέων, Αμφισσέων κ.α.) αποκάλυπτε, κατά καιρούς, τους θησαυρούς του στους καλλιεργητές που δραστηριοποιούνταν στη γη, έως τα μέσα του 20 ου αιώνα, οπότε και εγκαταλείφθηκε η καλλιέργεια. Εκτιμάται ότι οι Δωριείς δεν έχτιζαν τείχη γύρω από τις πόλεις (Σπάρτη), σίγουροι για την πολεμική τους ισχύ και υποθέτουμε ότι η οχύρωση προϋπήρχε ήδη από τους Δρύοπες.

Σε μικρή απόσταση βρέθηκαν τάφοι από πορώδη λίθο, που περιείχαν υπερμεγέθη οστά ανθρώπων.

Στη Λυκία της Μικράς Ασίας, στη πόλη του Ξάνθου, το Λυτώο, το 1965, αποκαλύπτεται σε ανασκαφή επιγραφή (3ος πΧ αι.) που ιστορεί την επίσκεψη αντιπροσωπείας Δωριέων του Κυτίνιου προς τον Ξάνθο, αιτούμενη αρωγή για την ανοικοδόμηση των τειχών τους. Η κοινή δωρική τους καταγωγή φαίνεται να συγκινεί τους Ξάνθιους και να χορηγούν 500 δρχ, παρά την οικονομική τους δυσχέρεια. Η επίσκεψη ολοκληρώθηκε με ένα φιλόξενο δείπνο.

Στον Αη – Γιάννη Γραβιάς, έχει βρεθεί επιγραφή που αφορά την απελευθέρωση δούλης (2ος αιώνας π.Χ.). Φαίνεται ότι στο χώρο υπήρχε Σεράπιον, δηλαδή ιερό αφιερωμένο στη θεότητα του Βαβυλωνιακού Σέραπι, είδος μοναστηριού εκτός πόλης, όπου οι ιερείς ασκούσαν την ιατρική στους επισκέπτες ασθενείς. Σε 14 σειρές, διατυπώνεται η συμφωνία του ιδιοκτήτη (Αλέξων ) και της πρώην δούλης (Πίστα),η οποία απελευθερώνεται.

Τα περίτεχνα «Κυκλώπεια» τείχη της ακρόπολης της Αρχαίας Δρυόπης και των δωρικών πόλεων, το τεχνικό δίκτυο της ύδρευσης και των πλούσιων υδατοπηγών, οι οικιστικές εγκαταστάσεις, η διοικητική συγκρότηση , οι βιοτεχνικές υποδομές, η τεχνογνωσία αξιοποίησης μετάλλων, κατάλοιπα της καθημερινότητας, μύθοι και παραδόσεις είναι οι ζωντανές μαρτυρίες ενός τόπου περιβεβλημένου με πέπλο μυστηρίου που αδημονεί να αποκαλυφθεί, καθώς ουδέποτε έγινε αρχαιολογική έρευνα.

Φύλα του Ελλαδικού χώρου, Εκδοτική Αθηνών.

Βυζαντινά και Ρωμαϊκά νομίσματα, που βρέθηκαν στην Δωρική πόλη Βοίον.

Νομίσματα (Οιταίων, Αιτωλών, Μαλιέων, Αμφισσέων κ.α.) που βρέθηκαν στην πρωτέυουσα της Δρυοπίδας, Δρυόπη (σημερινό Οινοχώρι), πηγή : Διδακτορική διατριβή Παναγιώτη Τσακρή.

Χάρτης περιοχής που διακρίνονται οι ποταμοί και οι πόλεις.

Ο ποταμός Κανιανίτης

Το Ψηλό Κοτρώνι, Οινοχώρι

Η πηγή στην Κατέρω, Οινοχώρι