Inohori

Σμύρνη η κοσμοπολίτισσα στη φημισμένη αρχαία γη της Ιωνίας

«Ω Σμύρνη, πάντα εσύ μαργαριτάρι στα μαλλιά της νεράιδας Μικρασίας!»
(Κωστής Παλαμάς)

«Είσαι όμορφη το ξέρεις; Είσαι πολύ όμορφη!», ψιθυρίζει μαγεμένος ο νεαρός Μανώλης Αξιώτης, στα Ματωμένα Χώματα της Διδώς Σωτηρίου.

Η Βασίλισσα της Ανατολής, το πετράδι στο στέμμα της Ιωνίας, η αρχοντική Σμύρνη, μία από τις αρχαιότερες πόλεις και λιμάνια της Μεσογείου, κατοικούνταν από Έλληνες, ήδη από το 1000 π.Χ.

Το 1870, η πόλη πήρε κοσμοπολίτικη όψη με την καινούργια προκυμαία της, το Quai (Κε) που στολιζόταν με πλούσιες επαύλεις, και καταπράσινους κήπους, κοσμικά ξενοδοχεία (το Huck, το Krammer κ.α.), λέσχες (όπως το Sporting club), θέατρα, ιππήλατο σιδηρόδρομο, την Τράπεζα της Ανατολής.

Το εμπόριο, η εκβιομηχάνιση, το εκτεταμένο σιδηροδρομικό δίκτυο, τα μεγάλα έργα υποδομής από τους Ευρωπαίους επιχειρηματίες συνέτειναν στην ιλιγγιώδη ανάπτυξη του εμπορίου. Ταυτόχρονα προσέλκυσαν Έλληνες από τη μικρασιατική ενδοχώρα, τα νησιά του Αιγαίου και την Ελλάδα. Τη πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, ο πληθυσμός της ανερχόταν στους 350.000 κατοίκους, με το ελληνικό στοιχείο να υπερτερεί αριθμητικά. Το 1922, με συνολικό πληθυσμό 370.000 κατοίκων οι 165.000 ήταν Έλληνες, οι 80.000 Τούρκοι και οι λοιποί διαφορετικών εθνικοτήτων, γεγονός που οδήγησε στο χαρακτηρισμό της Σμύρνης, από του Τούρκους ως «Γκιαούρ Ιζμύρ» («Η Σμύρνη των απίστων»).

Η κοινωνική και πολιτιστική κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου ήταν αναμφισβήτητη. Οι τούρκικες εφημερίδες, έφεραν και ελληνικό τίτλο παράλληλα με το τουρκικό. Στο εμπόριο και τις συναλλαγές, χρησιμοποιούνταν η ελληνική γλώσσα, Στις ελληνικές συνοικίες, τόπος διαμονής των ανώτερων στρωμάτων της σμυρνέικης κοινωνίας, ανεγείρονται φημισμένα ευαγή ιδρύματα και σχολεία, όπως η Ευαγγελική Σχολή, το κεντρικό και το Ομήριο Παρθεναγωγείο. Η Παιδεία άνθισε ιδιαίτερα το 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ου μέχρι την καταστροφή του ’22. Μάλιστα το Σεπτέμβριο του 1922, θα ξεκινούσε να λειτουργεί και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Υπήρχαν 16 ορθόδοξοι ναοί, εκ των οποίων οι περισσότεροι καταστράφηκαν το ’22.

Η αστική έκταση της Σμύρνης διακρίνονταν στον Άνω Μαχαλά, που φιλοξενούσε Τούρκους, Εβραίους και ελάχιστους Έλληνες και στο Κάτω Μαχαλά, όπου διαβίωναν οι Έλληνες, οι Αρμένιοι, οι Καθολικοί και οι Ευρωπαίοι. Εκεί, στο κάτω τμήμα της βρισκόταν η συνοικία της Αγίας Φωτεινής με τη Μητρόπολη και τα «γυαλάδικα», τα υαλοπωλεία που συνόρευε με το Φραγκομαχαλά. Εκεί διέμεναν οι Ευρωπαίοι και εύποροι Έλληνες. Εύπορη ήταν και η γειτονική συνοικία του Αγίου Δημητρίου. Ακόμα, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Στέφανος, τα Νοσοκομεία, ο Φραγκομαχαλάς (η συνοικία των Καθολικών), ο Φασουλάς με τη πολύβουη αγορά και τους παλικαράδες του, η κομψή Bella vista, η Πούντα με τους Ιταλούς και τους Μαλτέζους. Στο εσωτερικό, βρίσκονταν οι λαϊκές συνοικίες: η Τσικουδιά με τα ουζάδικα (η συνοικία του Αγίου Τρύφωνα), η Ταμπάχαινα με τα βυρσοδεψεία, τα Μορτάκια και η Λυγαριά. Πίσω από το σταθμό του Κασαμπά, η μεγάλη γέφυρα οδηγούσε στη συνοικία του Αγίου Κωσταντίνου. Δίπλα της τα Χιώτικα με τα ύποπτα ταβερνεία για τους ανθρώπους της νύχτας και τα ρεμπέτικα.

Ανάμεσα στους δασκάλους της Ευαγγελικής Σχολής (1733) ήταν ο Θεόφιλος Καΐρης. Λόγω του εξαιρετικού επιπέδου σπουδών που παρείχε, οι απόφοιτοι της εγγράφονταν χωρίς εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ :

«Οι κυρίες, ανάλογα με την εποχή, μαντό, ταγιέρ ως κάτω από τα γόνατο, μποτίνες κουμπωτές ή διάφανες μουσελίνες και γοβάκια. Οι κύριοι, το χειμώνα, μπομπέ, ζακέτα (Ιροντέλ τη λέγανε), η μεσάτο πανωφόρι. Το καλοκαίρι ψαθάκι, άσπρο λινό κουστούμι κι άσπρα παπούτσια, Το χειμώνα, το μπουστανάκι απαραίτητο»

«Αυτή η γειτονία του Σταθμού ήταν από τις πιο όμορφες της πολιτείας, με τα μεγάλα σπίτια της από γκρίζα ή πράσινη πελεκημένη πέτρα, η κι από μάρμαρο, η πλατεία με το θεόρατα πλατάνια της, και σε μια γωνία της πλατείας αραδιασμένες οι βικτώριες, περιμένοντας τα τραίνα για να παραλάβουν επιβάτες. Μία πλατεία και ένας σταθμός σα ζουγραφιά, ίδια κάρτ ποστάλ. Τα τραίνα σφύριζαν διακριτικά. Ήσυχία και καθωσπρεπιά. Ο ντουσεμές της πλατείας κατακάθαρος, γυαλοκοπούσανε οι μελτεζόπλακες σαν έβρεχε»

«Εργάτες με μακρυά ραβδιά ανάβανε τα φανάρια του γκαζιού. Ομορφοστολισμένες κυράδες κατεβαίνανε με τις καρότσες τους για τις Λέσχες, τα προβέγγερα και τις «γιαβάν σουπέδες»

Στου Χατζηφράγκου, Κοσμάς Πολίτης

Πλούσιες και μεγαλόπρεπες οι κατοικίες της εύπορης τάξης των Ελλήνων, όπως η οικία Σεϊτάνογλου: «Ολομάρμαρο, ζωσμένο με κήπους όλο φοίνικες, μπουκενβίλιες, ροδιές, λεμονιές και παρτέρια, πνιγμένη στο λούλουδο. Το πρώτο πάτωμα είχε σαλόνια, γραφεία, μια κάμαρα, όλο βιβλιοθήκες, τραπεζαρία με χαλιά περσικά και έπιπλα φερμένα από Βενετία. Εκατό νομάτοι σεργιανούσανε στις σάλες και πάλι άδειες φαινόντανε.»

«Οι άνθρωποι στη Σμύρνη μιλούσανε όλοι ελληνικά, ακόμα κι οι Τούρκοι κι οι Λεβαντιανοί και οι Οβραίοι και οι Αρμεναίοι. Στο Φραγκομαχαλά ωστόσο, πολλά μεγάλα καταστήματα είχανε ξενικά ονόματα.»

Ματωμένα Χώματα, Δίδω Σωτηρίου