top photo

Οι Φιλάνθρωπες : η Ελένη Τοσίτσα, η « Ψωροκώσταινα», η Δόμνα Βίσβιζη

proedros

Ανάμεσα στις Ελληνίδες με έντονο φιλανθρωπικό έργο ξεχωρίζουν :

Η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος του Μιχαήλ Τοσίτσα, μετά τον γάμο της, εγκατέλειψε την γενέτειρά της το Μέτσοβο και ακολούθησε τον σύζυγό της στην Αλεξάνδρα της Αιγύπτου.  Εκεί, η σπουδαία αυτή γυναίκα οργάνωσε ολόκληρο δίκτυο εξαγοράς και απελευθέρωσής των Ελλήνων αιχμαλώτων που έφταναν στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου, χωρίς κανείς να την υποπτευθεί, παρά  τις φιλικές σχέσεις του Τοσίτσα με τον Μεχμέτ Αλή.  Αγκάλιασε σα δικά της τα ορφανά ελληνόπουλα στην Αλεξάνδρεια αλλά και στην Ελλάδα, όπου αργότερα αποσύρθηκε, δαπανώντας μεγάλα ποσά γι΄αυτά.  Η μεγάλη αυτή κυρία θεώρησε τον πλούτο δώρο Θεού, για την εκτέλεση κοινωφελών έργων.  Παρότι δεν μορφώθηκε, όπως και οι περισσότερες γυναίκες της εποχής της, κατάλαβε ότι ο τόπος έχει ανάγκη από παιδεία, γι΄αυτό ενίσχυσε την ίδρυση παρθεναγωγείων. Αγόρασε  μάλιστα με δικά της έξοδα το οικόπεδο που χτίστηκε το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.  Από ευγνωμοσύνη προς την μεγάλη ευεργέτιδά το σχολείο ονομάστηκε Τοσίτσειο. Επίσης αγόρασε το οικόπεδο του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, αυτό του αρχαιολογικού μουσείου και του Οφθαλμιατρείου Αθήνας.

Ο όρος «Ψωροκώσταινα»  χαρακτηρίζει σήμερα την κακομοιριά της χώρας.  Ποια ήταν όμως η προέλευση της λέξης ;  Η Πανωραία Χατζηκώστα γεννημένη στο Αιβαλί της Μικράς Ασίας, από αρχοντική οικογένεια, μετά την καταστροφή του Αϊβαλιού και τη σφαγή της οικογένειάς της, βρέθηκε αρχικά στα Ψαρά (έτσι εξηγείται και το προσωνύμιο που της αποδόθηκε, Ψαροκώσταινα) και στη συνέχεια στο Ναύπλιο.  Εκεί, η πρώην αρχόντισσα αγωνίζεται να επιβιώσει.  Δουλεύει ως αχθοφόρος, ως πλύστρα.  Ωστόσο, η μεγάλη της καρδιά την ωθεί να πάρει υπό την προστασία της ορφανά παιδιά αγωνιστών και να ζητιανεύει για να τα θρέψει.  Πολλοί την αποκάλεσαν περιπαικτικά Ψωροκώσταινα. Εκείνη την περίοδο, το Μεσσολόγγι πολιορκούνταν για δεύτερη φορά από τον Ιμπραήμ (1826) και η διοίκηση του Ναυπλίου διοργάνωσε έρανο για βοήθεια των πολιορκημένων.  Τότε, η φτωχή χήρα Χατζηκώσταινα, βγάζει το ασημένιο δαχτυλίδι της και το μοναδικό γρόσι που είχε στην τσέπη της και τα δωρίζει.  «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι και αυτό το γρόσι.  Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».  Η ταλανισμένη αυτή γυναίκα, λίγους μήνες μετά πεθαίνει και κηδεύεται από τα ορφανα, με βαθιά συγκίνηση. Όσον αφορά στις ιστορικές αναφορές, ο Κολοκοτρώνης, στα Απομνημονεύματά του, αναφέρει ότι αποκαλούσαν Ψωροκώσταινα την τελευταία κυβέρνηση πριν την έλευση του Όθωνα. Ο γραμματικός του γέρου του Μωριά, ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος, αγωνιστής του 21 και αυτός, στα απομνημονεύματά του, αναφέρεται  με σκωπτικό ύφος στις κυβερνήσεις που έφεραν αυτό το όνομα. Στη συνέχεια, οι αγωνιστές αποκαλούσαν ειρωνικά την αντιβασιλεία των Βαυαρών «Ψωροκώσταινα», ενώ οι ίδιοι οι Βαυαροί έλεγαν απαξιωτικά : «’Όλοι από τη Ψωροκώσταινα ζητούν να ζήσουν», εκφράζοντας την δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας.

Γνωστή, διότι υμνήθηκε από τη λαϊκή μούσα, είναι η Δόμνα Βισβίζη, η οποία έσωσε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (Μάιος 1822), όπως πιστοποιούσε με έγγραφό του ο ίδιος, αυτόν και τους άνδρες του, προμηθεύοντάς τους τρόφιμα και πολεμοφόδια. Γνωστή θαλασσομάχος ηρωίδα, η οποία μετά τον θάνατο του άντρα της ανέλαβε η ίδια τη διοίκηση του πλοίου του, στη περιοχή της Εύβοιας, το οποίο ονομάζονταν «Καλομοίρα»