Οι Φαναριώτισσες

Λαμπρή εξαίρεση στον κανόνα που ήθελε την γυναίκα απαίδευτη, στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, κατά την οθωμανική συνήθεια, αποτελούσαν οι Φαναριώτισσες.  Απολάμβαναν ξεχωριστές ελευθερίες και προνόμια, καθώς ευνοήθηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.  Μιλούσαν ξένες γλώσσες, διέθεταν κομψότητα, διατηρούσαν φιλολογικά σαλόνια κατά τα Γαλλικά πρότυπα και συνέτειναν σημαντικά στην διείσδυση των φιλελεύθερων  ιδεών του Διαφωτισμού.  Είναι ενδιαφέρον ότι πολλές σημαντικές προσωπικότητες της εποχής δρουν στην Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη, όπου η εκπαίδευση των γυναικών ήταν υψηλού επιπέδου.

Σημαντική προσωπικότητα αποτέλεσε η Ελισσάβετ Υψηλάντη, μητέρα των Υψηλάντηδων.  Αποκαλούνταν «Πρωτομάννα των Φιλικών», χρηματοδοτώντας πρώτη τον αγώνα που προετοιμάζονταν.  Η ηθική και υλική  συμβολή, αυτής της πανίσχυρης γυναίκας με την έντονη πολιτική δράση, ήταν μεγάλη.  Μαζί με την νύφη της Μαρία, διέθεσαν στον Εθνικό αγώνα όλα τα χρήματα και τα κοσμήματά τους, εκποίησαν ακίνητα – όσα δεν είχε δημεύσει ο σουλτάνος- και έζησαν φτωχικά.  Η Ελισσάβετ προσέφερε τα παιδιά και τον εαυτό της ολοκληρωτικά στην υπηρεσία του ιερού σκοπού.  Η Μαρία, κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας, μαζί με άλλες μορφωμένες Αθηναίες, δημιούργησαν το ορφανοτροφείο κοριτσιών «Αμαλίειον», το οποίο εκπαίδευε δασκάλες.  Σήμερα, στο σημείο αυτό βρίσκεται το μέγαρο  Μαξίμου.  Ενώ στο παρεκκλήσι του, το εκκλησάκι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών (Στησιχώρου 6) αναπαύονται οι καρδιές των αδελφών Υψηλάντηδων, του Αλέξανδρου και του Δημήτριου.  Αν και δεν συνάδει με τους κανόνες της Ορθόδοξης εκκλησίας, η ταρίχευση της καρδιάς  σημαντικών προσώπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ευρώπη του 19^ου αιώνα.  

Η Μαριγώ Ζαραφοπούλα, η κατάσκοπος της Φιλικής Εταιρείας, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, είχε αναλάβει  να πληροφορείται ειδήσεις, αξιοποιώντας  υπέρ του αγώνα τις γνωριμίες της με αξιωματούχους.  Είχε φυγαδεύσει μάλιστα και τους αιχμάλωτους γιούς του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Όταν στη συνέχεια αποκαλύφθηκε ο ρόλος της, φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Ευτυχώς, κατάφερε να φτάσει στην Ύδρα και στην συνέχεια στην Πελοπόννησο, όπου χρησιμοποιήθηκε ως κατάσκοπος εντός της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου.  Παρά την μεγάλη προσφορά της, χήρα με δύο ανήλικα παιδιά, πέθανε άπορη, χωρίς να λάβει την σύνταξη που ζήτησε.