«Ω Απόλλωνα χορευτή, βασιλιά της χαράς με πλατιά φαρέτρα »

Πίνδαρος

«Εσύ κατέχεις τη σφραγίδα που σημαδεύει τα πάντα στο κόσμο.»

Από τον Ομηρικό ύμνο.

«Ξένε να προσέρχεσαι με αγνότητα προς τον ιερό ναό, και πιες από το παρθενικό νερό διότι για την αγαθή ψυχή λίγες σταγόνες του αρκούν, ενώ τον μυαρό άνθρωπο ολόκληρος ο ωκεανός δεν αρκεί να τον καθάρει.»

Η ρήση του χρησμού στην είσοδο του ναού του Απόλλωνα.

Θεός του φωτός, Φοίβος (καθαρός, αμίαντος), Άναξ της Δήλου, Δελφίνιος, Κιθαρωδός, Χρυσάωρ (από το φως και το χρώμα του ήλιου), Λοξίας προφήτης(για την αμφισημία των χρησμών του), θεραπευτής(ήταν πατέρας του Ασκληπιού και της Υγείας), Νόμιος (προστάτης των βοσκών), Κουροτρόφος (προστάτης της νιότης), Μοιραγέτης(θεός του πεπρωμένου),είναι μερικές μόνο από τις προσωνυμίες του Απόλλωνα Ηλιου.

Ο «Ομηρικός ύμνος»(7ος - μέσα 6ου αι. πχ),από τα ελάχιστα δείγματα ελληνικής μουσικής, χαραγμένος σε μάρμαρο επάνω στο Θησαυρό των Αθηναίων του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών, αφηγείται την ιστορία του Απόλλωνα και επαληθεύει το πανελλήνιο κύρος του ιερού χώρου.

Γιός του Δία και της Λητούς, γεννήθηκε μαζί με τη δίδυμη αδελφή του Άρτεμη στο ιερό νησί της Δήλου, όπου είχε καταφύγει η μητέρα του για να γλυτώσει από την οργή της Ήρας. Αν και κάποιοι θέλουν να κατάγεται από τη Λυκία της Μικράς Ασίας. Τεσσάρων μόλις ημερών, όρμησε προς τις πλαγιές του Παρνασσού και σκότωσε στην εύφορη κοιλάδα της Κρίσης, το χθόνιο δράκοντα Πύθωνα, γιο της μητέρας Γαίας. Και «τον άφησαν να σαπίσει. Λένε πως από εκεί προέρχεται το πρώτο όνομα των Δελφών, πυθώ = σαπίζω. Σε ένα τέτοιο λίπασμα ρίζωσε και φούντωσε η δύναμη του θεού της αρμονίας, του φωτός και της μαντικής. Ο μύθος μπορεί να σημαίνει πως οι σκοτεινές δυνάμεις είναι το προζύμι του φωτός». Ετσι ξεκινά το δοκίμιο του για τους Δελφούς ο μεγάλος Γιώργος Σεφέρης. Το αίμα του Δράκοντα μυαίνει τη γη και ο Πύθιος Απόλλων για να εξαγνιστεί καταφεύγει στη κοιλάδα των Τεμπών, προτού επιστρέψει στους Δελφούς δαφνοστεφανωμένος, φέρνοντας την αναγέννηση της ‘Άνοιξης.

Ο Απόλλωνας, ο πρώτος Έλληνας θεός που γνώρισε τον εξαγνισμό, την εξιλέωση στους Έλληνες-εξιλεωμένος και ο ίδιος από τη Πυθοκτονία. Είναι ο θεός που παρέδωσε στο γένος των ανθρώπων την ευνομία ,διδάσκοντας ότι ακόμα και οι θεοί οφείλουν υπακοή στους νόμους. Ως σύμβολο της νιότης και του Κάλλους, ξεπροβάλλει αιώνια νέος την αυγή, με το χρυσό φλεγόμενο άρμα του καθώς φέρνει το φως στο κόσμο. Ενώ, η Άρτεμις, θεά του φεγγαριού, φέρνει το σκοτάδι κάθε βράδι με το δικό της άρμα.

Κάθε χειμώνα, για τρεις μήνες, ταξίδευε με το ιπτάμενο άρμα του που έσερναν κύκνοι, σε μακρινές χώρες του Βορρά, στους μυθικούς Υπερβόρειους. Για να επιστρέψει την άνοιξη(πιθανώς στην εαρινή ισημερία),στη γενέτειρα του τη Δήλο και τους Δελφούς, όπου τον υποδέχονταν με εορτασμούς. Τον Απρίλιο, γιορτάζονταν τα Δελφίνια, ως υπενθύμιση της άφιξης των πρώτων ιερέων του μαντείου. Μεταμορφωμένος σε δελφίνι, είχε παρασύρει ένα καράβι γεμάτο Κρητικούς ναύτες μακριά από τη ρότα του, στη σκάλα της Κίρρας (σημερινής Ιτέας). Τους πρόσταξε να τον ακολουθήσουν τραγουδώντας προς τιμήν του, ψηλά, μέχρι τη Πυθώ, όπου σε αυτή την άγονη γη θα έφτιαχναν βωμό λατρείας στο Δελφίνειο Απόλλωνα. Αυτή είναι η απαρχή του δελφικού μαντείου, όπως τη διηγείται ο ομηρικός Ύμνος.

Στην αρχαία Αθήνα, γιορτάζονταν τα Θαργήλια, μια από τις σημαντικότερες γιορτές της Αρχαιότητας, στα μέσα του Μαΐου, με το θάργηλο να είναι το ψωμί από τους πρώτους καρπούς της συγκομιδής. Στους μουσικούς αγώνες που λάμβαναν χώρα, βραβείο ήταν ένας τρίποδας, ιερό σύμβολο του θεού, εκφραστής του Κάλλους, της Σοφίας, της Αγαθότητας.

Στις 21 Μαΐου, την 6η μέρα του μήνα Ηρακλείου, πιθανώς εορτάζονταν τα Πύθια. Στις 22 Σεπτεμβρίου, με τη φθινοπωρινή ισημερία, κάθε 9 χρόνια, γιορτάζονταν τα Σεπτήρια, σε μια αναπαράσταση της νίκης του θεού κατά του Πύθωνα. Το φθινόπωρο, προσέφεραν τους πρώτους καρπούς της συγκομιδής ,στα Πυανέψια, κατά τη διάρκεια πομπής προς το ναό στους Δελφούς. Έβραζαν όσπρια και λαχανικά ως προσφορά και στη συνέχεια έδεναν φρούτα και φιαλίδια με κρασί και λάδι πάνω σε κλαδί ελιάς τυλιγμένο με μαλλί, για γονιμότητα της γης και αφθονία των καρπών. Οι πόρτες των σπιτιών τους στολίζονταν έτσι με αυτά τα φυλακτά.
Ο Έρωτας έπληξε πολλές φορές με τα βέλη του το θεό Απόλλωνα. Του άναψε πάθος για τη νεαρή Δάφνη, κόρη του Πηνειού και της Γαίας, και άρχισε να τη κυνηγά. Εκείνη, για να γλυτώσει μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό. Απαρηγόρητος τότε ο Απόλλωνας έκοψε ένα κλαδί δάφνης να στολίσει το μέτωπο και τη λύρα του. Άλλοτε, για να αποπλανήσει τη βασιλοπούλα Δρυόπη, μεταμορφώθηκε ο ίδιος. Από έρωτα λαβώθηκε και για τον Υάκινθο, έναν όμορφο νέο, αλλά άθελά του τον τραυμάτισε θανάσιμα και από το αίμα του νέου φύτρωσε το γνωστό λουλούδι με το μεθυστικό άρωμα.